“Dream is a drama when one is asleep. Drama is a dream when one is awake” (ಕನಸು: ಮಲಗಿದ್ದಾಗ ನೋಡುವ ಒಂದು ನಾಟಕ. ನಾಟಕ: ಎಚ್ಚರವಿದ್ದಾಗ ಕಾಣುವ ಒಂದು ಕನಸು) ಎಂಬ ಮಾತೊಂದು ಆಂಗ್ಲಭಾಷೆಯಲ್ಲಿದೆ. ಈ ಮಾತಿನ ಎಳೆಯನ್ನು ಮುಂದುವರಿಸಿ ಹೇಳಬಹುದಾದರೆ: “Drama is a life enacted on the stage. Life is a drama enacted off the stage” (ನಾಟಕ: ರಂಗಮಂಚದ ಮೇಲೆ ಮಾಡುವ ಜೀವನದ ಅಭಿನಯ. ಜೀವನ: ರಂಗಮಂಚದ ಕೆಳಗೆ ಮಾಡುವ ಅಂದರೆ ನಿಜಜೀವನದಲ್ಲಿ ಅಭಿನಯಿಸುವ ನಾಟಕ). ಮನುಷ್ಯನ ಜೀವನ ಒಂದು ನಾಟಕವಿದ್ದಂತೆ! ಎಲ್ಲರೂ ಜೀವನವೆಂಬ ನಾಟಕದ ಪಾತ್ರಧಾರಿಗಳು, ತಂತಮ್ಮ ಪಾಲಿಗೆ ಬಂದ ಪಾತ್ರವನ್ನು ಸಮರ್ಪಕವಾಗಿ ಅಭಿನಯಿಸಬೇಕು. ಪಾತ್ರಧಾರಿ ತನ್ನ ಪಾತ್ರ ಮುಗಿದ ಮೇಲೆ ನೇಪಥ್ಯಕ್ಕೆ ಸರಿಯುತ್ತಾನೆ. ಹಾಗೆಯೇ ಜೀವನವೆಂಬ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಆಯುಷ್ಯ ಪೂರ್ಣಗೊಳುವವರೆಗೆ ಅಭಿನಯಿಸಿ ಸಾವು ಎಂಬ ಪರದೆಯ ಹಿಂದೆ ವಿರಮಿಸಲೇಬೇಕಾಗುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಬದುಕಿನ ನಾಟಕ ರಂಗಮಂಚದ ಮೇಲೆ ಅಭಿನಯಿಸುವ ನಾಟಕಕ್ಕೂ ವ್ಯತ್ಯಾಸವಿದೆ.

ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ನಾಟಕದ ವಿಭಿನ್ನ ಪಾತ್ರಗಳ ಸಂಭಾಷಣೆಯನ್ನು ರಸವತ್ತಾಗಿ ಬರೆದ ಒಬ್ಬ ಕೃತಿಕಾರ ಇರುತ್ತಾನೆ. ಅವನ ಆಶಯಗಳಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಹೊಳಪು ನೀಡಿ ನಟರಿಂದ ಅಭಿನಯದ ದುಡಿಮೆ ಮಾಡಿಸಿ ನಾಟಕ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗುವಂತೆ ಮಾಡುವ ನಿರ್ದೇಶಕ ಇರುತ್ತಾನೆ. ಆತನ ನಿರ್ದೇಶನದಂತೆ ಅಭಿನಯಿಸುವ ಅನೇಕ ನಟರು ಇರುತ್ತಾರೆ. ಇಲ್ಲಿ ನಟರಿಗೆ ಇರುವ ಸ್ವಾತಂತ್ರ ಸೀಮಿತ. ಎಲ್ಲರೂ ನಿರ್ದೇಶಕ ಸೂಚಿಸಿದಂತೆ ನಟಿಸುವುದು ಅನಿವಾರ್ಯ. ರಂಗಮಂಚದ ಮೇಲೆ ಅಭಿನಯಿಸುವ ನಾಟಕವು ಬದುಕನ್ನೇ ಆಧರಿಸಿರುತ್ತದೆ; ವಾಸ್ತವವಾಗಿ ಅದು ಬದುಕಿನ ಪ್ರತಿಬಿಂಬವೇ ಆಗಿರುತ್ತದೆ. ಪಾತ್ರಧಾರಿ ವೈಯಕ್ತಿಕ ಜೀವನದಲ್ಲಿ ಏನೇ ಆಗಿರಬಹುದು. ಆದರೆ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಅಭಿನಯಿಸಬೇಕಾದ ಪಾತ್ರಕ್ಕೆ ಸಂಬಂಧಿಸಿದಂತೆ ಕಲಾಕೌಶಲದಿಂದ ಆ ಪಾತ್ರದೊಂದಿಗೆ ತನ್ನನ್ನು ತಾನು ಸಮೀಕರಿಸಿಕೊಳುತ್ತಾನೆ. ಆ ಪಾತ್ರದೊಳಗೆ ಪರಕಾಯ ಪ್ರವೇಶ ಮಾಡಿ ಆ ಪಾತ್ರವೇ ತಾನಾಗಿ ತನ್ಮಯನಾಗುತ್ತಾನೆ. ಅವನ ಅಭಿನಯ ಆತನ ಕಲಾಪ್ರೌಢಿಮೆಯನ್ನು ಅವಲಂಬಿಸಿರುತ್ತದೆ. ಇಲ್ಲಿ ನಾಟಕದ ನಿರ್ದೇಶಕನ ಜಾಣ್ಮೆ ಕಸಬುದಾರಿಕೆ, ಕೌಶಲಗಳೂ ಗಣನೆಗೆ ಬರುತ್ತವೆ. ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಸಂಭಾಷಣೆ, ಚಲನವಲನ ಎಲ್ಲವೂ ಪೂರ್ವನಿರ್ಧಾರಿತವಾಗಿರುತ್ತವೆ.

ಒಳ್ಳೆಯ ಕಲಾವಿದ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಅನಿರೀಕ್ಷಿತವಾಗಿ ಬಂದೊದಗುವ ಸಂದರ್ಭಗಳನ್ನು ತನ್ನ ಕಲಾಪ್ರೌಢಿಮೆಯಿಂದ ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ನಿಭಾಯಿಸಬಲ್ಲ, ಕುರುಕ್ಷೇತ್ರ ನಾಟಕದ ಒಂದು ಪ್ರಸಂಗವನ್ನೇ ನೋಡಿ. ದೌಪದಿಯ ಸೀರೆಯನ್ನು ದುಃಶ್ಯಾಸನ ಸೆಳೆಯುತ್ತಿದ್ದಾನೆ. ಜೂಜಿನಲ್ಲಿ ಸೋತ ಪಾಂಡವರು ಅಸಹಾಯಕತೆಯಿಂದ ಮೂಕಪ್ರೇಕ್ಷಕರಾಗಿರುತ್ತಾರೆ. ಬಲಶಾಲಿಯಾದ ಭೀಮ ಏನೂ ಮಾಡಲಾಗದೆ ಕೆರಳಿದ ಸಿಂಹದಂತೆ ಸಿಟ್ಟಿನಿಂದ ಕುದಿಯುತ್ತಿರುತ್ತಾನೆ. ಕ್ರೋಧಾವಿಷ್ಟನಾಗಿ ಅಭಿನಯಿಸುವಾಗ ಅವನಿಗೆ ಅಂಟಿಸಿದ ಮೀಸೆ ಅದುರಿ ಕೆಳಕ್ಕೆ ಬೀಳುವಂತಾಗುತ್ತದೆ. ಎಷ್ಟೇ ಪ್ರಯತ್ನಪಟ್ಟರೂ ಅದು ಮೂಗಿನ ಕೆಳಗೆ ನಿಲ್ಲುವುದಿಲ್ಲ! ಮೀಸೆ ಜಾರಿಬಿದ್ದರೆ ರಸಭಂಗವಾಗುತ್ತದೆಯೆಂಬುದನ್ನು ಮನಗಂಡ ಭೀಮನ ಪಾತ್ರಧಾರಿ ಸ್ವತಃ ಮೀಸೆಯನ್ನು ಹಿಡಿದೆಳೆದು ಕಿತ್ತಂತೆ ಅಭಿನಯ ಮಾಡಿ “ಸತಿಯ ಮಾನ ಹೋಗುತ್ತಿದ್ದರೂ ಕಾಪಾಡಲಾಗದ ನನಗೆ ಈ ಮೀಸೆ ಒಂದು ಕೇಡು!” ಎಂದು ಅದನ್ನು ನೆಲಕ್ಕೆ ಎಸೆಯುತ್ತಾನೆ. ಚತುರ ಕಲಾವಿದ ಅಭಿನಯದಲ್ಲಿ ಆಗಬಹುದಾಗಿದ್ದ ಎಡವಟ್ಟನ್ನು ಹೀಗೆ ತಿದ್ದಿಕೊಳ್ಳುವ ಸಾಧ್ಯತೆ ಇರುತ್ತದೆ.

ಕಲಾವಿದ ಬದುಕಿನಲ್ಲಿ ಏನೇ ಆಗಿದ್ದರೂ ಅದನ್ನು ಮರೆತು ರಂಗ ಮಂಚದ ಮೇಲೆ ಅಭಿನಯಿಸುವ ಪಾತ್ರವೇ ತಾನು ಎಂದು ತಲ್ಲೀನನಾಗಿ ಅಭಿನಯಿಸುತ್ತಾನೆ. ಆದಾಗ್ಯೂ ಪಾತ್ರ ಮುಗಿದ ಮೇಲೆ ಅದು ಕೇವಲ ನಟನೆ, ವಾಸ್ತವಿಕ ಅಲ್ಲ ಎಂಬ ಭಾವ ನಟನಲ್ಲಿ ಇದ್ದೇ ಇರುತ್ತದೆ. ಪಾತ್ರಧಾರಿಯಾಗಿ ಎಷ್ಟೇ ದುಃಖ ಪಡಲಿ, ಸಂತೋಷಪಡಲಿ ಆ ನೆಲೆ ತನಗೆ ಸೇರಿದ್ದಲ್ಲವೆಂಬ ಅರಿವು ಅವನಿಗೆ ಮರುಕಳಿಸುತ್ತದೆ. ಎಷ್ಟೇ ತನ್ಮಯನಾಗಿ ಅಭಿನಯಿಸಿದರೂ ಸಹ ತನ್ನ ಮೂಲ ನೆಲೆಗೆ ಅವನ ಮನಸ್ಸು ಕ್ಷಿಪ್ರವಾಗಿ ಹಿಂತಿರುಗುತ್ತದೆ.

ಇನ್ನು ಜೀವನವೆಂಬ ನಾಟಕಕ್ಕೆ ಬರೋಣ. ಇಲ್ಲಿ ಯಾವುದೂ ಪೂರ್ವನಿಶ್ಚಿತವಲ್ಲ, ಈ ನಾಟಕಕ್ಕೆ ಯಾವ ಕೃತಿ ರಚನೆಕಾರನಿಲ್ಲ, ನಿರ್ದೇಶಕನೂ ಇಲ್ಲ, ನಟನಿಗೆ ಸಂಪೂರ್ಣ ಸ್ವಾತಂತ್ರ್ಯ, ತನ್ನ ಸಂಭಾಷಣೆಯನ್ನು ತಾನೇ ಹೇಳಬೇಕು. ಜೀವನದ ಯಶಸ್ಸಿಗಾಗಲೀ, ವೈಫಲ್ಯಕ್ಕಾಗಲೀ ತಾನೇ ಹೊಣೆ! ಬೇರೆಯವರನ್ನು ಹೊಣೆಗಾರರನ್ನಾಗಿ ಮಾಡುವಂತೆಯೇ ಇಲ್ಲ! ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಒಂದು ಪ್ರದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ಆದ ತಪ್ಪುಗಳನ್ನು ಮುಂದಿನ ಪ್ರದರ್ಶನದಲ್ಲಿ ತಿದ್ದಿಕೊಳ್ಳಲು, ನಟನೆಯನ್ನು ಬರುಬರುತ್ತಾ ಉತ್ತಮಪಡಿಸಿಕೊಳಲು ನಟನಿಗೆ ಅವಕಾಶವಿರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಜೀವನವೆಂಬ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಅದು ಸಾಧ್ಯವೇ ಇಲ್ಲ. ಒಮ್ಮೆ ಆಡಿದ ಮಾತನ್ನು ಸುಧಾರಿಸುವ ಸಾಧ್ಯತೆಯೇ ಇಲ್ಲ, ನೀಡಿದ ಅಭಿನಯವನ್ನು ಬದಲಾಯಿಸುವಂತಿಲ್ಲಮತ್ತೊಂದು ಪ್ರದರ್ಶನವೂ ಇಲ್ಲ, ಅತಿ ಮುಖ್ಯವಾಗಿ ನಿರ್ದೇಶಕನೂ ಇಲ್ಲ, ಸಂಭಾಷಣೆ, ಅಭಿನಯ ಯಾವುವೂ ಪೂರ್ವನಿರ್ಧಾರಿತವಲ್ಲ, ಇಲ್ಲಿ ಸಂಭಾಷಣೆಗಳನ್ನು ಉರುಹೊಡೆದು ಕಲಿಯಲು ಬರುವುದಿಲ್ಲ, ಅವರವರ ಸಂಸ್ಕಾರಕ್ಕೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ಮಾತುಗಳು ಹೊರಬರುತ್ತವೆ. ಉದಾಹರಣೆಗೆ ಮಹಾಭಾರತದಲ್ಲಿ ದುರ್ಯೋಧನ ಆಡುವ ಮಾತುಗಳನ್ನು ಗಮನಿಸಿ. ಪಾಂಡವರು ತಮ್ಮ ವನವಾಸವನ್ನು ಯಶಸ್ವಿಯಾಗಿ ಮುಗಿಸಿ ಹಸ್ತಿನಾಪುರಕ್ಕೆ ಹಿಂತಿರುಗಿ ಬಂದಾಗ ದುರ್ಯೋಧನ ಅವರಿಗೆ ನ್ಯಾಯೋಚಿತವಾಗಿ ಸಲ್ಲಬೇಕಾದ ರಾಜ್ಯವನ್ನು ಬಿಟ್ಟುಕೊಡುವುದಿಲ್ಲ, ನೀನು ಮಾಡುತ್ತಿರುವುದು ಧರ್ಮವಲ್ಲ ಎಂದು ಸಂಧಾನಕ್ಕೆಂದು ಬಂದ ಕೃಷ್ಣ ಹೇಳಿದಾಗ ದುರ್ಯೋಧನನಿಂದ ಬಂದ ಪ್ರತಿಕ್ರಿಯೆ:

ಜಾನಾಮಿ ಧರ್ಮ೦ ನ ಚ ಮೇ ಪ್ರವೃತ್ತಿಃ 
ಜಾನಾಮ್ಯಧರ್ಮ೦ ನ ಚ ಮೇ ನಿವೃತ್ತಿಃ | 
ಕೇನಾಪಿ ದೇವೇನ ಹೃದಿ ಸ್ಥಿತೇನ 
ಯಥಾ ನಿಯುಕ್ತೋಸ್ಮಿ ತಥಾ ಕರೋಮಿ ||

(ಧರ್ಮವೇನೆಂಬುದನು ನಾ ಬಲ್ಲೆ
ಆದರೆ ಅದರಂತೆ ನಡೆಯಲಾರೆ.
ಆಧರ್ಮವೇನೆಂಬುದನ್ನೂ ನಾ ಬಲ್ಲೆ 
ಆದರೆ ಅದನ್ನು ಬಿಡಲಾರೆ;
ಎನ್ನ ಹೃದಯದಲ್ಲಿ ನೆಲೆಸಿರುವ ಆ ದೇವನು
ಹೇಳಿದಂತೆ ನಡೆದುಕೊಳುವೆ ಅಷ್ಟೇ!)

ಈ ಶ್ಲೋಕದ ಮೊದಲ ಎರಡು ಸಾಲುಗಳಲ್ಲಿ ಧರ್ಮ ಮತ್ತು ಅಧರ್ಮ ಕುರಿತು ದುರ್ಯೋಧನ ಆಡಿದ ಆತ್ಮಾವಲೋಕನದ ಮಾತು ಸರಿಯಾಗಿಯೇ ಇದೆ. ಆದರೆ ಅದಕ್ಕೆ ಉತ್ತರಾರ್ಧದಲ್ಲಿ ನೀಡಿದ ಸಮರ್ಥನೆ ಮಾತ್ರ ಅತ್ಯಂತ ದೋಷಪೂರ್ಣವಾಗಿದೆ. ತನ್ನ ತಪ್ಪು ನಿರ್ಧಾರಕ್ಕೆ ದೇವನು ಹೇಳಿದಂತೆ ಮಾಡುತ್ತೇನೆಂಬ ಗುರಾಣಿಯನ್ನು ಹಿಡಿಯುವುದು ಸಂಪೂರ್ಣ ತಪ್ಪು. ಅವನ ಈ ನಡವಳಿಕೆ ದೇವರಿಂದ ಪ್ರೇರಿತವಾದುದಲ್ಲ. ಬದಲಾಗಿ ಅವನ ವಿಕೃತ ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ ಹುಟ್ಟಿದ್ದು. ಜೀವನವೆಂಬ ನಾಟಕದಲ್ಲಿ ಪ್ರತಿಯೊಬ್ಬರಿಗೂ ಸರಿ-ತಪ್ಪುಗಳ ಅರಿವು ಇದ್ದೇ ಇರುತ್ತದೆ. ಆದರೂ ಪ್ರಜ್ಞಾಪೂರ್ವಕವಾಗಿ ತಪ್ಪು ಮಾಡುತ್ತಾರೆ. ಮನುಷ್ಯರು ತಮ್ಮ ಒಳದನಿಗೆ ಅನುಗುಣವಾಗಿ ನಡೆದುಕೊಳ್ಳುವುದಿಲ್ಲ, ಒಳದನಿ ಎಷ್ಟೇ ಹೇಳಿದರೂ ಕೇಳಿಸಿಕೊಳುವುದಿಲ್ಲ. ಒಂದು ಪಕ್ಷ ಕೇಳಿದರೂ ಅದನ್ನು ದಮನ ಮಾಡಿ ತಮ್ಮ ಕೆಟ್ಟ ಸಂಸ್ಕಾರದ ಮನಸ್ಸಿನಿಂದ ಪ್ರೇರೇಪಿತರಾಗಿ ನಡೆಯುತ್ತಾರೆ, ನುಡಿಯುತ್ತಾರೆ. ಒಳದನಿಯನ್ನು ದಮನಿಸಿ ತನ್ನ ವಿಕೃತ ಮನಸ್ಸು ಹೇಳಿದಂತೆ ನಡೆಯುವವನು ದುರಾತ್ಮನಾಗುತ್ತಾನೆ. ಒಳದನಿಯನ್ನು ಕೇಳಿಸಿಕೊಂಡು ಅದರಂತೆ ನಡೆಯುವವನು ಮಹಾತ್ಮನಾಗುತ್ತಾನೆ.

“ಅರಿದಡೆ ಶರಣ, ಮರೆದಡೆ ಮಾನವ!”

-ಶ್ರೀ ತರಳಬಾಳು ಜಗದ್ಗುರು
ಡಾ|| ಶಿವಮೂರ್ತಿ ಶಿವಾಚಾರ್ಯ ಮಹಾಸ್ವಾಮಿಗಳವರು
ಸಿರಿಗೆರೆ.

ವಿಜಯ ಕರ್ನಾಟಕ 
ಬಿಸಿಲು ಬೆಳದಿಂಗಳು ದಿ: 15.5.2014